Lịch sử qua hai bài thơ liên quan đên Ô mã nhi và Toa đô

Quốc Việt K5 (NC)

Kính gửi anh chị em bantroi

Vừa rồi đi công tác tại TPHCM, mình gặp được anh em rất vui nhưng không viết được gì vì cứ gặp nhau xong là say bí tỉ.

Về lại đi Tây Bắc ngay, đến Hoà Bình mới nhớ gặp Nhất Trung, anh chàng nhìn mình như kẻ thù: "Đến Mai Châu toàn múa với các bà già". Ý hắn trách bài tuỳ bút của mình. Bài ấy chưa kịp nói tới việc đi múa Xoè với Gái Châu.

Người Thái chỉ múa Xoè trong các Lễ Hội, muốn múa với các cháu Văn Công thì phải đặt trước, tiện hơn có thể mời các bà sồn sồn, trên 40, bỏ làm ruộng về múa với giá 3 triệu một tốp múa (10 người), 500 ngàn thì tốp múa trên 60, còn múa Chùa phải nhiều tuổi hơn, Nhất Trung tấm tắc khen các cụ múa cũng bốc và vui lắm. 

Hôm nay xin gửi tới anh chị em bài nghiên cứu về các ngộ nhận lịch sử trong bản dịch với hai bài thơ nổi tiếng mà các thế hệ học sinh đều phải học. Đó là bài "Tòng giá Hoàn Kinh" của Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải và "Đại Cáo bình Ngô" của Tham tri Chính sự Nguyễn Trãi.

LỊCH SỬ QUA HAI BÀI THƠ LIÊN QUAN TỚI Ô MÃ NHI VÀ TOA ĐÔ

Trong cuộc chiến tranh xâm lược Đại Việt lần thứ 2, 3 nhà Nguyên cử Hoàng tử Toghan (Thoát Hoan) cùng 2 danh tướng là Ô Mã Bạt Đô (Omar Batur) và Toa Đô (Sougo) sang đánh Đại Việt

1) "Ô Mã Nhi - theo Wikipedia - tướng nhà Nguyên. Tên phiên theo Latin là Omar Batur hàm Vạn hộ hầu."

Omar Batur đáng ra phải phiên âm ra tiếng Việt là Ô Mã Bạt Đô tại sao lại là Ô Mã Nhi?.

Batur hay Bạt Đô là đẳng cấp võ sĩ quý tộc bậc cao quý nhất của người Mông cổ, xuất sứ từ các võ sĩ đoạt giải nhất các môn võ toàn Đế quốc. Batur còn được phiên âm là Ba To như tên Thủ đô Mông cổ hiện nay: U lan Ba to (Ulan Batur). Ngay Hoàng đế Mông cổ cũng chỉ đến đẳng cấp Bạt Đô, có thể phiên nghĩa gần như Đại Vương.

Theo ĐVSKTT: Sau 2 lần đem quân xâm lược Đại Việt (năm 1285 và 1288), vào năm 1288, Ô Mã Nhi bị dũng tướng Đỗ Hành Đại Việt bắt sống trong trận Bạch Đằng; Nhà Trần đã cho dìm chết Ô Mã Nhi trên đường trao trả y cho Nhà Nguyên và trích dẫn thư của Vua Trần gửi Nguyên Thế tổ Hoàng đế để làm chứng:

- "Tham chính Ô Mã Nhi theo kỳ định đã về sau. Chẳng may đêm đến, thuyền rỉ nước, tham chính tầm vóc cao lớn lực lưỡng, khó bề cứu vớt, mới nỗi phải chết chìm; người chở thuyền của tiểu quốc vì vớt ông ấy, cũng đều phải chết cả. Thê thiếp và tiểu đồng của Tham chính cũng suýt chết đuối, may vì mình mẩy bé nhẹ nên mới cứu được..."

Bức thư hơi lạ vì viên đại soái ra trận còn mang theo các bà vợ và trên chiếc thuyền đắm ấy còn nhiều bà vợ và các tiểu đồng được cứu sống, đã chứng kiến lời Vua Trần đúng sự thật.

Sử liệu của Ngô Sĩ Liên có 3 vấn đề cần bàn:

1) Nếu sử liệu của Ngô Sĩ Liên là đúng thì ngoài Ô Mã Nhi, còn có nhiều thê thiếp và tiểu đồng của Y đi cùng thuyền, đều chứng kiến vụ rỉ nước làm chìm thuyền, chứng kiến vụ thuỷ thủ Đại Việt cứu vớt họ và Ô Mã Nhi chết đuối thật, tất phải về tâu trình với Hoàng đế Nhà Nguyên, làm sao có chuyện nhà Trần cho đục thuyền, dìm chết viên đại soái này.

2) Kì lạ hơn tên của Ô Mã Bạt Đô được ĐVSKTT ghi là Ô Mã Nhi với chữ Nhi là trẻ con. Ô Mã Nhi nghĩa là thằng bé con nhà Ô Mã.

3) ĐVSKTT chép Ô Mã Nhi bị tướng Đỗ Hành bắt sống trong trận Thuỷ chiến Bạch đằng xem chừng hơi lạ với một Bạt Đô - Võ sĩ giỏi nhất Mông cổ, rất giỏi thuỷ chiến.

Sự thật thế nào?

Quân Mông Cổ có truyền thống mang theo con trai hay cháu trai ra trận để tập chiến đấu dần; Ô Mã Nhi chính là con hay cháu trai của Ô Mã Bạt Đô.

Sau trận Bạch đằng, Nguyên sử không bao giờ nhắc tới Ô Mã Bạt Đô nữa, viên Nguyên soái này chắc chắn đã chết trong đám loạn quân hàng vạn người hoảng sợ, giày xéo lên nhau, chạy, nhảy, la, hét trong đám lủa cháy ngút trời của hàng ngàn chiếc tàu đang cháy và đang dần vỡ đắm, xác của Ô Mã Bạt Đô không tìm thấy. Đó là “Quân hồi vô phèng” của vỡ trận đến chỉ huy cũng bị xéo chết là thế. 

Con hay cháu của Ô Mã Bạt Đô là Ô Mã Nhi bị bắt. Nhà Nguyên vẫn kính trọng viên đại soái này nên con cháu Ô Mã Bạt Đô vẫn còn được phong cai quản Vân Nam và Pakistan thậm chí nhiều nơi thành địa danh.

2) Toa Đô (Suodu), danh tướng Mông cổ, nguyên chỉ huy cấm binh bảo vệ Hoàng đế Mông cổ, chức Thiên hộ hàu, có công lớn trong việc bình định Trung Quốc, có trận đã chém 300 thủ cấp các viên tướng Trung Quốc. Với tính cách tàn bạo và dũng mãnh nên Toa Đô liên tục được cất nhắc.

Năm 1281, Toa Đô chỉ huy 20 vạn quân với 1000 tàu chiến lớn (trung bình mỗi tàu chở 200 người) vào đánh Chiêm Thành, lấy đó làm bàn đạp để tấn công Đại Việt nhưng không diệt được Chiêm Thành. Toa Đô cùng đại quân chạy ra Quảng Trị chiếm đất làm ruộng để sống.

Năm 1288, Toa Đô được lệnh đem đại binh vòng ra Đại Việt để hợp binh với Thoát Hoan. Thoát Hoan cử Ô Mã Bạt Đô đón Toa Đô tại Thanh Hoá.

Bị Trần Nhật Duật chặn đánh tại Hàm Tử Quan (Khoái châu, Hưng Yên ngày nay), Toa Đô và Ô Mã Bạt Đô buộc phải lui về cửa Thiên Trường, bị cầm chân tại đây không hội quân được với Thoát Hoan ở Thăng Long; Nhờ đó Đại quân nhà Trần đã tập kích và lừa đại quân của Thoát Hoan tại trận Chương Dương Độ (nay thuộc bờ sông Hà Nội), quân Thoát Hoan tan tác, Thoát Hoan phải bỏ chạy khỏi Thăng Long.

Đoàn Hải quân cúa Toa Đô và Ô Mã Bạt Đô nghe tin Thoát Hoan thua chạy, liền rút về Tây Kết (Khoái châu), tiếp tục bị truy kích, Toa Đô do quá sợ thuỷ quân Việt bèn bỏ thuyền xuống ngựa chạy, bị lừa lao vào ổ phục binh. 

ĐVSKTT ghi là Toa Đô bị trúng tên chết, nhưng mũi tên khó xuyên qua bộ giáp trụ dày của viên mãnh tướng đã bình định và chặt đầu hàng trăm tướng lĩnh Trung Quốc như đốn củ chuối này; Nguyên sử ghi Toa Đô ngã ngựa chết vì không biết tới cái Lao của người Việt. Với ngựa tốt và bản tính dũng mãnh, cả người và ngựa Toa Đô chắc chắn bị ăn vài chục cái Lao của người Việt bằng cả cây tre dài, một đầu phạt nhọn, một đầu cắm xuống đất, Toa Đô có thể bị treo lơ lửng giữa trời cho đến khi có người hạ xuống. Theo ĐVSKTT, Vua Trần Nhân Tông khi thấy thủ cấp của Toa Đô liền cởi áo bào phủ lên và căn dặn các quan văn võ:" Làm tôi phải nên như thế" rồi sai đem chôn. Người Việt không có thói quen chặt lấy thủ cấp trừ phi cả cơ thể Toa Đô bị nát bấy bởi hàng chục cái lao xuyên qua.

Các bài thơ bị dịch sai như thế nào?

3) Bình Ngô Đại cáo của Nguyễn Trãi viết:

"Toa đô kí cầm ư Hàm Tử Quan

Ô Mã hựu ế ư Bạch Đằng Hải"

"Cửa Hàm Tử BẮT SỐNG TOA ĐÔ (???)

Sông Bạch đằng giết tươi Ô Mã".(???)

Bản dịch của Ngô Tất Tố.

Nhiều người chê cụ Thái Học sinh dốt sử, nhưng nên xem lại:

- Bạch Đằng Hải nghĩa là cửa bể Bạch Đằng nơi Ô Mã Bạt Đô chết trong đám loạn quân là đúng. Nhiều người cho rằng Ô Mã Nhi bị bắt sống, đúng vậy, kẻ bị bắt là Ô Mã Nhi (thằng bé nhà Ô Mã),

- Toa Đô không bị bắt sống ở Cửa Hàm Tử như bản dịch, đúng như Nguyễn Trãi viết, Y bị Chặn đứng hay cầm chân ở Hàm Tử quan. Chữ Cầm này của cụ Nguyễn Trãi nghĩa là giữ chân hay Chăn đứng, sau đó Toa Đô mới bị giết ở Tây kết (Hưng yên). 

Câu của Đại cáo Bình Ngô đáng ra phải dịch:

Cửa Hàm Tử chặn đứng Toa Đô

Bể Bạch đằng giết tươi Ô Mã.

4) Bài thơ Tòng giá Hoàn Kinh của Thượng tướng Thái sư Chiêu Minh Đại vương Trần Quang Khải ngay sau cuộc chiến, chắc chắn là chính xác:

"Đoạt sáo Chương Dương độ

Cầm Hồ Hàm Tử quan

Thái bình tu trí lực

Vạn cổ cựu Giang san"

Tuy nhiên cụ Trần Trọng Kim lại dịch

"Chương dương cướp giáo giặc

Cửa Hàm tử BẮT THÙ

Thái bình nên gắng sức

NON NƯỚC ẤY NGÀN THU"

Bản dịch của cụ Kim có mấy điểm không ổn:

- “Cầm Hồ” là giữ chân quân địch chứ không phải bắt giặc

- “Vạn cổ cựu Giang San” dịch là NON NƯỚC ÂY NGÀN NĂM có lẽ không hợp. Nguyên văn là Giang sơn này đã có hàng vạn năm rồi. Câu này có 2 nghĩa: (1) Nhà Trần bắt đầu có chính sử do Bảng nhãn Lê Văn Hưu nhận lệnh của Vua Trần Thái Tông soạn, gọi là Đại Việt sử kí, viết từ kỉ nhà Triệu đến kỉ nhà Lý, trước đó là dã sử. Sau này sử gia Ngô Sỹ Liên bỏ nhà Triệu, tuy nhiên Văn hiến có từ lâu, 1,2 vạn năm trước ngày nay. (2) Mảnh đất (Giang Sơn) cũng tồn tại hàng vạn năm rồi (theo Gene và địa chất, ngày nay chứng minh các cụ nói đúng – tồn tại từ 6,5 vạn đến 4 vạn năm trước ngày nay) . 

Bài thơ đáng lẽ là:

Đoạt giáo Chương Dương Độ

Chặn thù Hàm Tử Quan

Thái Bình rèn trí lực

Vạn thủa vững Giang san

5) Sau 2 lần thua trận Đại Việt, Ô Mã Bạt Đô và Toa Đô bị giết làm Nguyên Thế tổ nhụt hẳn ý chí xâm lược Đại Việt, nhưng Hoàng tử Toghan (Thoát Hoan) được cử về quản lý Dương Châu, bị cấm suốt đời không được về Kinh thành cũng như gặp lại cha mẹ.

Thế mà đến nay cụ Thái học sinh bị nhiều người chê là dốt sử; Buồn cười nhất là nhiều người chê cụ Thái học sinh gọi giặc Minh là giặc Ngô vì cụ ấy nói ngọng??? Họ cho rằng Người Tàu hay tự nhận mình là Ngộ nên cụ ấy viết là Ngô. Hàng triệu học sinh Việt Nam phải nghe như vậy. Sai bét.

Minh Thành Tổ xuất thân là nông dân ở Chiết giang - là người Ngô Việt. Cụ thái học sinh chỉ ra cả dòng giống ông vua này - đó là Mưu phạt Tâm công.

Bác nào vẫn dạy cho cháu chắt học Văn, Sử nên sửa lại một vài hạt sạn để các cháu khỏi lúng túng