ANGKOR - XỨ SỞ HUYỀN THOẠI

Ghi chép - tản văn của Quốc Việt

  Tranh thủ nghỉ chờ hưu, mình tháp tùng bà xã đi Căm-Pu-Chia thăm con. Mặc dù còn tiêu chuẩn, ta nên tự túc thôi. (Từ - tâu ) Hà Nội (Đến - mâu) Pnom Pênh bằng Airbus mất 1h 45’ và 109 USD, rẻ bằng 2/3 vé Hà Nội - TPHCM mà tự do. Tiền nhà nghỉ có điều hoà là 20 USD / ngày, không điều hoà là 10 USD/ ngày, tất nhiên khách sạn đắt hơn (55 USD ngày): cơm bình dân 2 USD / bữa, buýp phê 12 USD, cơm tàu thì 6 USD. Đi xe khách 14 chỗ đến Siêm Riệp mất 100 USD cả chuyến, còn taxi thì đắt hơn (240 USD). Mới trải qua 33 năm, từ một đất nước bị diệt chủng chỉ còn 4 triệu dân, nay Căm-Pu-Chia đã có 17 triệu, tăng hơn 4 lần. đó là sức sống mãnh liệt của một dân tộc nhưng cũng là bài toán khó cho những người lãnh đạo với lương thực và nhu yếu phẩm. Nông Pênh giờ khác trước, quy củ về kiến trúc, quy hoạch hơn Hà nội, TPHCM và đường xá có các biển lớn ở ngã 3, ngã 4, ngã 5 với tên đường băng chữ Khmer và chữ La Tinh, ghi cả các ngã 3, ngã 4 tiếp theo.

Với người bạn láng giềng, ít ai để ý người Căm-Pu-Chia là ai? Họ thế nào?

Theo Wikipedia, Căm-Pu-Chia là quốc gia vốn là 1 trong những thuộc địa của Pháp ở bán đảo Đông Dương từ năm 1845 đến 1959 (chắc là Việt Nam cũng vậy), đặt tên nước vào 1959, Theo cuốn từ điển Pháp Petit Larousse (1996) thì giữa thế kỷ thứ 6 (sau công nguyên), vương quốc Phù Nam bị chinh phục bởi người Kambuja là tổ tiên của người Campuchia hiện nay. Cho nên có thời kỳ nước Campuchia có tên là Kambuja. Có thể xuất phát từ đó, người Pháp khi cai trị nước Campuchia vào nửa thế kỷ 19, gọi tên nước này là Cam - bốt (Cambodge) hoặc Campuchia (viết là Kampuchéa). Trong cuốn từ điển của Mỹ Webster’s New World College Dictionary thì viết tên nước Campuchia là Cambodia và chú thích thêm “ngoài ra, ngày trước nước này được biết đến với tên Kampuchea”.

Cũng theo Wikipedia: Đế quốc Khmer hay Đế quốc Cao Miên là một cựu đế quốc rộng lớn nhất Đông Nam Á (với diện tích lên đến 1 triệu km², đóng trên phần lãnh thổ hiện nay thuộc Campuchia với lãnh thổ thuộc các quốc gia nay là: Lào, Thái Lan và miền nam Việt Nam), thủ đô là Angkor. Vua ở đó tự xưng là vua của hang ngàn ông vua.

Hình như những thông tin đó có điều gì không ổn?

Phù Nam chỉ có trong 1 ghi chép duy nhất của một nhà buôn Tàu đến đây vào đầu công nguyên, hình như phiên âm tiếng Mon - Khmer đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất (knhum) hoặc Pnom (núi/đồi).

Theo tiếng Hindu, Kambuja có nghĩa là Đại Vương Khmer, cũng có nghĩa là đế quốc Khmer theo khái niệm về phạm vi ảnh hưởng của nó chứ không phải xâm chiếm thuộc địa.

Cách đánh giá trên Wikipedia còn chưa biết đến một hình thái Kinh tế Chính trị trước giai đoạn Chiếm hữu Nộ lệ và đã qua giai đoạn Công xã Nguyên Thuỷ đã từng tồn tại hàng ngàn năm ở khu vực châu Á rộng lớn mà Ăng ghen gọi là phương thức sản xuất châu Á mà các nhà nghiên cứu hiện đại gọi là Mandala hay vòng tròn quyền lực khác hẳn với các hình thái kinh tế chính trị Châu Âu; Theo quan niệm người Hán, cái đám người ở Nam Trường giang, từ Mianmar sang Philippine, từ Thượng Hải tới Indonesia đều thuộc Bách Việt, đều là đám man di.

Definition Free Dictionary giải thích, Cambodia hay Kampuchea là tên tự nhận theo tiếng Sankrit của quốc gia hay dân tộc nguồn gốc Khmer – Mon, người Pháp phiên âm là Cambodge, dung để chỉ vùng đất họ đã đô hộ gần 100 năm, người Tàu phiên âm chữ Khmer thành Cao Miên (Gao Mien – một giống mọi giống như người Việt bị coi là Nam Miêu - Nan Mieo vậy) do đó người Kampuchea thường phẫn nộ khi bị gọi là Miên. Họ cũng tởn tới da thịt khi nghe thấy từ "Cạp Duồng" vốn là "Càn Quét" phiên âm của người Pháp theo ngôn ngữ Khmer, được Lon Non - cựu chỉ huy mật vụ của Pháp dùng lại sau khi đảo chính Quốc Vương Xi-ha-núc năm 1970, nhưng người Việt lại hiểu là cắt đầu Duôn (người Việt), trong khi không có từ Khmer nào Việt là Duôn.

Biển Hồ Căm-Pu-Chia?

Nói tới Căm-Pu-Chia, trước tiên nên nói về Biển Hồ (Tonlé Sap có nghĩa là "sông nước ngọt lớn – tiếng Khmer còn có nghĩa là Hồ Lớn – Tonlé và nước lạt - Sap), diện tích mặt hồ 2.700 km² (mùa khô) và 16.000 km² (mùa mưa) xấp xỉ tăng gấp 7 lần, độ sâu trung bình là 1m vào mùa khô và 9m vào mùa lũ (gấp 9 lần), chứng tỏ địa hình vùng này trũng dốc và hồ có thể ngập sâu hơn (Hồ Tây, Hà Nội Việt Nam chỉ rộng 5,3 km2), Biển Hồ cung cấp tới ¾ lượng nước cho sinh hoạt và trồng trọt, 2/3 lượng cá cho toàn bộ cư dân Căm-Pu-Chia, Biển Hồ được UNESCO công nhận là di sản thế giới về hệ thống thủy lợi và môi sinh,

Chúng ta biểt được cư dân cổ Khmer sinh sống như thế nào nhờ cuốn ghi chép của Châu Ðạt Quan (Chou Ta-Kuan) để lại. Năm 1295, ông ta đến Angkor làm đặc sứ cho Timur Khan, hoàng đế Nhà Nguyên Trung Quốc, kế vị Hốt Tất Liệt (Khublai Khan).

Tất nhiên, với quan niệm Thiên triều, ông ta gọi xứ này là Mọi (Gao Mien), song ông ta cũng choáng váng khi thấy các đô thị sầm uất (lớn nhất thế giới lúc bấy giờ) thành quách phủ vàng, hệ thống kênh đào chằng chịt để làm thủy lợi và giao thông vận tải, mỗi một khu vực đều đào một hồ lớn chứa nước để sinh hoạt và tưới tiêu quanh năm, Các Sóc (làng) đều có kho lương thực dùng chung, có quan coi giữ và phân phối đều cho dân làng. Ông ta mô tả các đền đài mà nay được gọi là Angkor, hàng năm nhà vua ngự ở đó 10 ngày vào mùa trăng (nay là Tết hay lễ hội Trăng - Lễ hội Ok om bok - của người Khmer vì Mặt Trăng là vị thần chủ về mùa màng, nông nghiệp)

Ankor -các truyền thuyết và sự thực:

Angkor đọc theo tiếng Pháp là Ăng Cồ, phiên âm theo tiếng Khmer có nghĩa là cố đô; còn ăng co theo tiếng Khmer nghĩa là

Thóc - Gạo, những danh từ này do người Pháp đặt tên cho nên ta dùng theo tiếng Pháp.

Angkor Wat được các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha phát hiện hồi cuối thế kỷ XVI, đến năm 1860 mới được nhà truyền giáo người Pháp Hen-ri Mou-hut tìm thấy trong đám rừng rậm nhiệt đới không người biết đến (trước khi người Pháp lập nhà tù Côn Đảo 1 năm và trước khi xâm lược hoàn toàn Việt Nam 3 năm).

Cuối thế kỷ XIX, các nhà thám hiểm người Pháp mới quay lại Angkor Wat và năm 1907, người Thái lần đầu tiên tổ chức du lịch đến đây.

Cho đến ngày nay ý nghĩa của ngôi đền Angkor vẫn là đề tài tranh cãi của nhiều học giả trên thế giới; Phần lớn nghiêng về giả thiết cho rằng đó là những công trình thủy lợi, thuỷ văn, chiêm tinh; Số còn lại nhìn nhận chúng như là những biểu tượng tôn giáo, tượng trưng cho những đại dương bao quanh ngọn núi Meru, nơi ngự trị của những vị thần trong truyền thuyết.

Muốn nói gì, Angkor vẫn là kì tích của nhân loại. Trong khi các Dân tộc như China, Ai cập. La Mã hay In ca còn cầu mưa, giết người để tế thần linh thì những người ở đây làm thủy lợi, lo cho cuộc sống của khoảng 20 triệu người Khmer (Việt Nam lúc đó chỉ có 3 triệu).

Có 2 nơi gọi là Angkor: Angkor Thom (Thom tiếng Khmer nghĩa là lớn), còn chiếc kia gọi là Angkor Wat (tiếng Khmer nghĩa là Đền hay Angkor Tốt – tiếng Khmer nghĩa là bé), người Việt quen gọi là Đế Thiên (Angkor Wat) và Đế Thích (Angkor Thom)

Angkor Wat nằm cách hồ Tongle Sáp 1/2 km, có diện tích trong lòng bức tường đá cao 8m là 2,25 km2 (gần ½ hồ Tây), nếu tính cả hào nước rộng tới 160m xung quanh thì tới gần 4km2 (hơn ¾ hồ Tây), gồm 5 tầng hồ trồng lên nhau; Ngoài cùng là hào nước, trong khuôn viên là hồ thứ 2 sâu 5m dưới con đường đá rộng 10m, dài 140m dẫn từ cổng đền vào tòa tháp. Trong ngôi tháp cao 65m có 3 hồ lớn được xây bằng đá ong và phủ các bích họa đá hình tượng Rồng Naga được thiên thần và quỷ ngoáy bể sữa để sinh ra vũ trụ, ám chỉ khu vực giúp điều tiết thuỷ văn.

Đền này không phải cung điện để ở vì không có căn buồng nào,

càng không phải là điện thờ vì không có bục thờ hay vết tích của nhang khói mà chỉ gồm các cầu thang và hành lang dài, hẹp đi đến các hồ nước; Đến nay, 3 cái hồ trong tòa tháp không có nước mặc dù mưa rất to, chứng tỏ có đường thoat nước; Ngược lại, khi nước lớn, một số ngôi đền ở quanh vùng có cột nước phun lên các hồ trên cao. Hình như đó là công cụ để các tăng lữ Khmer đo thủy văn và chiêm tinh khi nó gồm 5 ngọn tháp cao từ 40m – 69m, đứng giữa trời quang, tiện cho xem trăng sao, xem mực nước liên quan đến các sông đào toàn Vương quốc. Angkor Thom cách Angkor Wat 1,7 km, diện tích trong lòng bức tường là 9 km2, hiện còn 54 bức tượng và 216 khuôn mặt Bayon mỉm cười cùng tàn tích của các hồ nước.

Đền Ta Phrom, cũng do người Pháp đặt tên, vẫn còn dấu tích của một đài thiên văn với khe xem sao và hình bóng bầu trời sao được đánh dấu trên tường.

Angkor và Vương quốc Khmer nhắn nhủ gì chúng ta?

Đó là một Dân tộc vĩ đại đã đi trước thế giới khá xa về khoa học phục vụ con người. Phải chăng nụ cười Bayon là sự mãn nguyện của người xưa đã chế ngự được Mùa Khô ở đây kéo dài từ 6 đến 8 tháng, trồng được 3 vụ lúa.

Đừng như người Tàu; Biết mình - biết người là quan trọng, không nên nói và làm cái gì để bạn hiểu là ta miệt thị họ.

Nhưng thiên nhiên khắc nghiệt cũng trả thù, hiển hách nửa thiên niên kỉ thì nước rút đi 2m và hạn hán đã làm hàng chục triệu cư dân bỏ đi, vương quốc hoang tàn, liệu rằng khi nước biển dâng

trở lại 2m; Các ngôi đền Angkor sẽ hoạt động trở lại thì Việt Nam ra sao?

Thế giới bước vào thời kì toàn cầu hoá vĩ đại, các nền văn hoá nhỏ lẻ không bền sẽ bị tiêu diệt, Angkor để lại cho Căm-Pu-Chia một nền tảng Văn hoá mạnh mẽ, còn ta?

Chế độ cộng đồng công xã và cát cứ địa phương (Mandala) ấy đã làm nên Angkor, nhưng thời đại Công nghiệp liệu còn hiệu quả khi chi phí công cho bộ máy hội đồng là quá lớn?

Đi thăm con, học được một số điều, gửi các bạn đọc cho vui.

Nghiên cứu của: TRẦN QUỐC VIỆT